Gozo Ggantija – starożytne serce Malty. Kompletny przewodnik po jednym z najstarszych zabytków świata

Czas czytania: 7 minut

Ostatnia aktualizacja 1 tydzień ago by Magdalena

Gozo Ggantija to jedno z tych miejsc, których zwiedzanie warto zaplanować z wyprzedzeniem – nie dlatego, że jest trudno dostępne, ale dlatego, że szkoda byłoby minąć miejsce o tak ogromnym znaczeniu historycznym. Gozo, druga co do wielkości wyspa archipelagu, słynie z powolniejszego rytmu życia i krajobrazów, które od wieków przyciągały podróżnych, lecz to właśnie kompleks świątyń Ggantija stanowi jej najbardziej symboliczne dziedzictwo. Zwiedzanie wyspy w praktyce oznacza kontakt z historią liczącą ponad pięć i pół tysiąca lat, a wejście na teren Ggantija pozwala zobaczyć, jak wyglądała architektura na długo przed powstaniem piramid w Egipcie czy Stonehenge. Jeśli planujesz swoją wizytę na Gozo, dobrze jest zacząć właśnie tutaj – od miejsca, które najlepiej oddaje charakter wyspy i jej pradawne korzenie.

• Kompleks Ggantija liczy około 5600 lat i należy do najstarszych wolnostojących budowli świata.
• Świątynie Ggantija wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1980 roku.
• Nazwa „Ggantija” pochodzi od słowa „gigant”, ponieważ lokalne legendy przypisywały ich budowę mitycznej olbrzymce Sunsunie.
• Gozo jest drugą co do wielkości wyspą Malty – zajmuje zaledwie 67 km².
• Na Gozo mieszka około 34 tysiące osób, a wyspa słynie z rolnictwa, spokojniejszego niż Malta stylu życia i starożytnych zabytków.
• Prom na Gozo odpływa z Cirkewwa na Malcie i cumuje w Mgarr na Gozo.

Gozo Ggantija – historia kompleksu i jego znaczenie

Kompleks Gozo Ggantija powstał w okresie tzw. fazy Ġgantija kultury świątynnej Malty – około 3600–3200 r. p.n.e. To czas, w którym społeczności neolityczne archipelagu osiągnęły niezwykle wysoki poziom organizacji i umiejętności konstrukcyjnych. Co ważne, świątynie w Ggantija są starsze od piramid w Gizie o około 1000 lat, a ich budowa poprzedza również powstanie Stonehenge.

Odkrycia archeologiczne prowadzone od XIX wieku potwierdziły, że miejsce to miało charakter kultowy. Znalezione w obrębie kompleksu figurki kobiet, naczynia ofiarne i resztki palenisk wskazują na rytuały związane z płodnością, rolnictwem i cyklem natury. Konstrukcja świątyń – dwie główne komory połączone korytarzem, z półkolistymi apsydami – jest typowa dla maltańskich megalitów, lecz w Ggantija osiąga wyjątkowo monumentalną formę.

Największe z głazów użytych do budowy ważą od 5 do nawet 55 ton, co czyni kompleks jednym z najbardziej imponujących osiągnięć neolitu w Europie. Co istotne, nie znaleziono śladów użycia metalu, a mieszkańcy wyspy w tym czasie nie posiadali zwierząt pociągowych. Zakłada się więc, że wielkie bloki transportowano za pomocą drewnianych belek i lin splecionych z roślin.

W 1980 roku świątynie Ggantija wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a badania prowadzone w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku pozwoliły na rekonstrukcję części elementów oraz dokładniejsze datowanie obiektu. Obecnie kompleks jest jednym z najlepiej zachowanych zabytków prehistorycznych na świecie.

Czy Ggantija jest starsza od Stonehenge?

Tak – Ggantija jest wyraźnie starsza od Stonehenge. Świątynie na Gozo powstały około 3600–3200 r. p.n.e., podczas gdy pierwsze fazy budowy Stonehenge datuje się na ok. 3000–2500 r. p.n.e. Oznacza to, że kompleks Ggantija wyprzedza słynny brytyjski monument o co najmniej 600–1000 lat.

Co więcej, Ggantija jest też starsza od piramid w Gizie, które powstały ok. 2600 r. p.n.e. To właśnie dlatego obiekt ten uznawany jest za jedną z najwcześniejszych monumentalnych konstrukcji stworzonych przez człowieka w basenie Morza Śródziemnego.

Z czego słynie wyspa Gozo?

Gozo słynie przede wszystkim z unikatowej historii, spokojnego tempu życia i krajobrazu, który wciąż pozostaje mniej zurbanizowany niż na Malcie. Wyspa słynie z kompleksu Ggantija, jednego z najstarszych megalitów świata, ale także z kilku charakterystycznych elementów, które budują jej tożsamość. Gozo słynie z:

• Cittadelli w Victorii, której umocnienia ukształtowano głównie w XVI wieku.
• Rolniczego charakteru wyspy, szczególnie produkcji sera ġbejna, oliwy i miodu.
• Plaż o intensywnym kolorze piasku, takich jak Ramla Bay.
• Wysokich klifów Ta’ Ċenċ, będących jednym z najważniejszych punktów widokowych archipelagu.
• Tradycyjnych fest religijnych, które od wieków stanowią stały element lokalnej kultury.

To właśnie połączenie historii, krajobrazu i lokalnych tradycji sprawia, że Gozo wyróżnia się na tle pozostałych wysp Malty.

Gozo Ggantija – jak wygląda zwiedzanie kompleksu?

Zwiedzanie Gozo Ggantija jest proste, dobrze zorganizowane i przystępne nawet dla osób, które nie mają dużej wiedzy archeologicznej. Wizyta rozpoczyna się w nowoczesnym centrum informacji, gdzie znajdują się ekspozycje dotyczące historii wyspy, odkryć archeologicznych i genezy kompleksu. To właśnie tutaj warto poświęcić kilka minut, by zrozumieć kontekst powstania świątyń.

Po przejściu przez centrum odwiedzający kierują się w stronę ścieżki prowadzącej bezpośrednio do megalitów. Sam kompleks składa się z dwóch głównych części świątynnych, których układ dobrze widać z poziomu ścieżki. Tablice informacyjne w terenie przedstawiają najważniejsze fakty: okres budowy, funkcję apsyd i możliwe interpretacje archeologiczne.

Podłoże jest równe i łatwe do pokonania, co sprawia, że zwiedzanie nie wymaga szczególnej kondycji. Na przejście całej trasy, wraz z ekspozycją, warto przeznaczyć około 45–60 minut. Kompleks jest częściowo zacieniony, ale większość trasy prowadzi na otwartej przestrzeni, dlatego latem najlepiej odwiedzać go rano lub późnym popołudniem.

1-dniowa wycieczka z Malty na Gozo – zwiedzanie świątyń Ggantija, Cittadella, Xlendi Bay

Dla osób, które wolą odkrywać Gozo bez konieczności samodzielnego organizowania transportu, promów i kolejności atrakcji, dobrą alternatywą jest całodniowa zorganizowana wycieczka z Malty. Program obejmuje najważniejsze punkty wyspy, w tym świątynie Ggantija, Cittadellę, Xlendi Bay oraz wybrzeże w okolicy Dwejra Bay. W cenie znajduje się transport z Malty, przeprawa promowa, przejazdy po Gozo oraz opieka przewodnika, który omawia historię poszczególnych miejsc i kontekst kulturowy wyspy. To wygodne rozwiązanie dla osób, które chcą zobaczyć najważniejsze atrakcje Gozo w ciągu jednego dnia bez konieczności planowania logistyki.

Aby zarezerwować wycieczkę, można skorzystać z oferty: 👉 1-dniowa wycieczka z Malty na Gozo – zwiedzanie świątyń Ggantija, Cittadella, Xlendi Bay

Jak się dostać na Gozo z Malty?

Najłatwiejszym i najczęściej wybieranym sposobem dotarcia na Gozo jest rejs promem z portu Cirkewwa na północy Malty. Promy kursują przez cały dzień, a przeprawa trwa około 25 minut. Po dopłynięciu do portu Mgarr na Gozo można kontynuować podróż autobusem, wynajętym samochodem lub taksówką.

Połączenie jest regularne i dobrze zorganizowane – promy odpływają zwykle co 30–45 minut, a w sezonie częściej. Bilety kupuje się dopiero w drodze powrotnej z Gozo, dzięki czemu przeprawa na wyspę jest szybka i bezformalna.

Ile kosztuje prom na Gozo/z Gozo?

Koszt przeprawy promowej jest stały i dotyczy wyłącznie podróży z Gozo na Maltę – w drugą stronę nie kupuje się żadnych biletów.

Aktualne ceny:

• Pasażer pieszy: ok. 4,65 € (płacone tylko przy powrocie z Gozo).
• Samochód + kierowca: ok. 15,70 €.
• Dzieci: ok. 1,15 €.

Prom kursuje przez cały rok, również w okresie zimowym, a rozkład jest dopasowany do potrzeb mieszkańców i turystów.

Co jeszcze warto zobaczyć na Gozo podczas zwiedzania Ggantija?

Zwiedzanie Gozo Ggantija to idealny punkt wyjścia do odkrywania kolejnych miejsc, które znajdują się bardzo blisko kompleksu i tworzą jeden z najbardziej fascynujących obszarów kulturowych na całej wyspie. To część Gozo, w której historia, geologia i lokalne tradycje przenikają się na każdym kroku.

Xagħra – serce pradawnego osadnictwa

Xagħra nie bez powodu uchodzi za najbardziej historyczną miejscowość na Gozo. Badania archeologiczne wskazują, że obszar ten był zamieszkany już ponad 6000 lat temu, co czyni go jedną z najstarszych nieprzerwanie zasiedlanych części archipelagu. W okolicy znaleziono pozostałości starożytnych domostw, narzędzi i ceramiki typowej dla kultury świątynnej. Dzisiejsze Xagħra, z placem otoczonym tradycyjną zabudową, stanowi przykład maltańskiej architektury z XIX wieku – wapienne budynki i charakterystyczne zielone balkony nadają jej niepowtarzalny klimat.

Jaskinie Xerri’s i Ninu’s – skarby podziemnej geologii

Obie jaskinie powstały w wyniku procesów krasowych, które przez tysiące lat rzeźbiły wnętrza wapiennych skał Gozo. Każdą z nich odkryto przypadkiem – Xerri’s Cave w 1924 roku podczas budowy cysterny, a Ninu’s Cave jeszcze wcześniej, w 1888 roku. Niezwykła jest ich lokalizacja: wejścia znajdują się… w prywatnych domach mieszkańców Xagħry. Oprowadza się tu w niewielkich grupach, a wnętrza wypełniają stalaktyty i stalagmity, których wiek szacuje się na kilkadziesiąt tysięcy lat. To rzadki przykład atrakcji, która pozwala zajrzeć zarówno pod ziemię, jak i do życia codziennego lokalnych rodzin.

Ramla Bay – plaża o czerwonym piasku

Ramla Bay słynie z intensywnie rudego piasku, którego barwa wynika z wysokiej zawartości żelaza w lokalnych skałach. Plaża była wykorzystywana już w czasach rzymskich – znaleziono tu fragmenty zabudowy willi i pozostałości starożytnej instalacji wodnej. Dzisiejsza Ramla to spokojne, szerokie wybrzeże, oddalone o zaledwie kilka minut jazdy od Ggantija. Wzgórze nad plażą kryje słynną jaskinię Calypso, którą według „Odysei” Homera zamieszkiwała nimfa przetrzymująca Odyseusza.

Cittadella w Victorii – strażniczka Gozo

Cittadella to najważniejszy punkt obronny wyspy, którego początki sięgają epoki brązu. W okresie średniowiecza mieszkańcy Gozo byli zobowiązani do przebywania w jej murach od zachodu do wschodu słońca na wypadek pirackich najazdów. Dzisiejsza twierdza, przebudowana w XVI wieku przez Zakon Maltański, zachwyca panoramicznym widokiem na całą wyspę – z murów obronnych można dostrzec nawet klify Ta’ Ċenċ. Na terenie Cittadelli znajduje się muzeum archeologiczne, więzienie z XVI wieku i liczne pozostałości dawnych zabudowań mieszkalnych.

Dolmeny i mniejsze stanowiska archeologiczne

W okolicy Xagħry i Ggantija znajdują się również liczne mniejsze stanowiska prehistoryczne, takie jak dolmeny z epoki brązu czy pozostałości menhirów. Są mniej znane, ale świadczą o tym, że region ten od tysięcy lat pełnił funkcję centrum ceremonialnego i osadniczego.

Gozo Ggantija pogoda – kiedy zaplanować zwiedzanie?

Planowanie zwiedzania Gozo Ggantija warto oprzeć na specyfice maltańskiego klimatu, który należy do jednych z najłagodniejszych w Europie. Warunki pogodowe na Gozo są przewidywalne. Różnią się jednak w zależności od sezonu, co wpływa na komfort wizyty oraz liczbę turystów.

Najlepszym okresem na zwiedzanie Ggantija są miesiące wiosenne i jesienne, czyli marzec–czerwiec oraz wrzesień–listopad. Temperatury wahają się wtedy między 18 a 27°C, co sprzyja spacerom po otwartych terenach kompleksu. To też moment, kiedy wyspa wygląda najpiękniej – wiosną jest zielona i kwiecista, a jesienią przyjemnie ciepła i mniej zatłoczona.

Latem, szczególnie w lipcu i sierpniu, temperatury regularnie przekraczają 33–35°C, a słońce operuje bardzo intensywnie. Ponieważ Ggantija leży na otwartym, odsłoniętym terenie, najlepiej odwiedzać ją wcześnie rano (8:30–10:00) lub po godzinie 17:00, kiedy upał zaczyna słabnąć. Warto zabrać nakrycie głowy, wodę i krem z filtrem.

Z kolei zimą warunki są łagodne – temperatury spadają do 13–17°C, a opady występują głównie w grudniu i styczniu. To dobry widokowo sezon, choć trzeba liczyć się z silniejszym wiatrem typowym dla wysp centralnego Morza Śródziemnego. Kompleks jest jednak otwarty przez cały rok, a zimowe zwiedzanie bywa wyjątkowo spokojne.

Gozo Ggantija – podsumowanie

Gozo Ggantija to jeden z najcenniejszych zabytków prehistorycznych w Europie. Jest starszy od Stonehenge i piramid, zachowany w świetnym stanie i łatwo dostępny dla turystów. Zwiedzanie tego miejsca pozwala zobaczyć początki kultury megalitycznej, a jednocześnie odkryć spokojniejszą, bardziej autentyczną część Malty. Wyspa Gozo, ze swoją historią, krajobrazami i lokalnymi tradycjami, idealnie łączy walory archeologiczne z możliwością wypoczynku. Dzięki prostemu dojazdowi, przystępnym cenom i dobrze zorganizowanemu zwiedzaniu jest to punkt obowiązkowy dla każdego, kto chce naprawdę poznać Maltę.