Parenzana – dawna trasa kolejowa z Włoch do Chorwacji

Parenzana to trasa dawnej (nieistniejącej już) kolejki wąskotorowej o długości 123,1 km. Łączyła ona 33 miejscowości na Istrii począwszy od Triest (Włochy), przez Koper (Słowenia) po Poreč (Chorwacja). Inna nazwa mniej oficjalna a również popularna to „kolejka winna”. Kolejka, otrzymała taką nieoficjalną nazwę, ponieważ przejeżdżała przez urodzajne regiony winiarskie, transportując cenne istryjskie wina na rynki światowe. Co więcej z winogron z winnic wokół Buje powstają słynne istryjskie wina Malwazja i Teran, a na północ od linii kolejowej w kierunku Momjan produkowane jest cenione wino Momjan Muscat. Poza tym, obecnie Parenzana jest znanym oraz najczęściej odwiedzaną trasa rowerowa oraz szlakiem pieszym na Półwyspie Istria.

Parenzana – najważniejsze fakty

• Parenzana to dawna linia kolejowa uruchomiona w 1902 roku, która łączyła Triest (Włochy) z Porečem (Chorwacja).
• Trasa miała długość ok. 123 kilometrów i przebiegała przez terytoria dzisiejszych Włoch, Słowenii i Chorwacji, przecinając serce Istrii.
• Pociągi Parenzany woziły wino, oliwę, sól i pasażerów. Były więc ważnym ogniwem gospodarki regionu aż do 1935 roku, kiedy linia została zamknięta z powodu nierentowności.
• Po latach zapomnienia dawny tor został przekształcony w trasę turystyczną dla pieszych i rowerzystów, znaną jako „Ścieżka zdrowia i przyjaźni – Parenzana” (Pot zdravja in prijateljstva).
• Szlak biegnie przez urokliwe miasta i wioski, m.in. Muggia, Koper, Izola, Piran, Portorož, Buje, Grožnjan, Motovun i kończy się w Poreču.
• Na trasie zachowały się liczne mosty, wiadukty i tunele – ponad 8 mostów i 6 tuneli można dziś podziwiać pieszo lub na rowerze.
• Parenzana to dziś symbol współpracy między krajami Adriatyku – odrestaurowana dzięki wspólnym projektom UE, promuje turystykę i historię regionu.
• Szlak ma charakter rekreacyjny – dostępny jest przez cały rok, a jego nawierzchnia i oznakowanie dostosowane są zarówno dla rowerów trekkingowych, jak i e-bike’ów.
• W wielu punktach znajdują się muzea i punkty informacyjne Parenzany, prezentujące historię dawnej kolei, w tym słynne Muzeum Parenzany w Izoli i Livadzie.
• Dziś Parenzana jest jednym z najpiękniejszych tras rowerowych Europy Środkowej, łącząc historię, kulturę i naturę w jednej podróży przez granice i czas.

Parenzana – otwarcie linii kolejowej

Budowę linii rozpoczęto w 1900 roku. Ponadto tereny, przez które miała przebiegać linia, należały wtedy do prowincji Pobrzeże Austriackie, wchodzącej w skład Austro-Węgier. Z budową się spieszono. Linię kolejową Parenzana otwarto z dniem 1 kwietnia 1902 roku. Dodatkowo pomimo wielu problemów oraz opóźnień pierwszy pociąg wyruszył z Triestu do Buje. Odcinek ten liczył 58,6 km długości. Natomiast w grudniu 1902 roku, ku wielkiej uciesze mieszkańców półwyspu Istria, ukończono również odcinek od Buje do Poreč (trasa liczyła 63,6 km długości). Podróż z Triestu do Poreča trwała wówczas od 6 do 7 godzin.

Parenzana – przebieg linii kolejki wąskotorowej

• Odcinek włoski: Triest, Muggia
• Fragment słoweński: Koper, Izola, Portorož
• Odcinek chorwacki: Savudrija, Buje, Grožnjan, Oprtalj, Motovun, Labinci, Poreč

Geneza nazwy – Parenzana

Inżynierowie nazwali kolej Parenzaner Bahn. Jednak mieszkańcy nazwali ją Istrijanka lub Istranka (od nazwy półwyspu Istria) lub Poreška i Porečanka (od Poreč), natomiast Włosi nazwali ją Parenzana. Jednak niezależnie od tego, jak nazywali ją mieszkańcy, kolej „ożywiała region„. Poza tym, na swojej 123-kilometrowej trasie powolna kolej codziennie przez pagórkowate tereny przewoziła pasażerów, sól z solanek Piran i Sečovlje, oliwę z oliwek z Buje i Motovun, owoce, warzywa, kamień istryjski, wapno, mąkę oraz wino.

Parenzana ciekawostki

• Długość trasy: 123, 1 km. W tym: 13,7 km we Włoszech, 31,6 km w Słowenii, 77,7 km w Chorwacji

• Rozstaw szyn: 760 mm, tzw. rozstaw bośniacki

• Ilość przystanków: 35

• Najniżej położony punkt: 2 m n.p.m. (Triest, Koper)

• Najwyżej położony punkt: 293 m n.p.m. (Grožnjan)

• Ilość łuków: 604

• Ilość tunelów: 11

• Liczba mostów: 16

• Ilość wiaduktów: 6

• Średnia prędkość: 25 km/h

• Prędkość maksymalna: 35 km/h

Parenzana – niepowtarzalna kolej

Po I wojnie światowej tereny, przez które przebiegała linia, zostały włączone wraz z całą Istrią do Włoch. Niestety do upadku linii przyczynił się Wielki kryzys i ostatni pociąg wyjechał na trasę w dniu 31 sierpnia 1935 roku. Jednak po 33 latach funkcjonowania linia ta przestała istnieć. Natomiast w setną rocznicę otwarcia kolei powstała inicjatywa odnowienia tej wyjątkowej kolei, która łączyła ludzi i narody na początku XX wieku.

Chociaż do niedawna była to tylko romantyczna ruina, dodatkowo w niektórych miejscach prawie nie do poznania, to obecnie odżywa jako doskonała trasa rowerowa oraz spacerowa po Półwyspie Istria.

Zapewne nigdzie indziej na świecie nie ma podobnej kolei, której lokomotywy, szyny oraz wagony były dawno temu sprzedawane na publicznych aukcjach. Gdyby jednak nie inicjatywa kilku miłośników przebudowy linii kolejowej w trasę rowerową i spacerową, pewnie dziś nie było by o czym mówić oraz pisać.

Trasy rowerowe – Parenzana

Trasa I. Buje – Kremenje – Momjan – Črnci – Marušići – Sv. Florijan – Triban

Dziś w miejscu, gdzie znajdowała się stacja w Triban, można zobaczyć jedynie fundamenty okapu, z tablicą z nazwą stacji. Triban stał się ostatnio bardzo ważnym punktem Parenzany. Poza tym budynek starej szkoły w Tribanie otworzył przyjazne dla rowerzystów centrum z noclegami.

Triban

• typowa wioska „Szarej Istrii”

W tym miejscu warto wspomnieć, że Istrię dzieli się na trzy części: Białą Istrię, Szarą Istrię oraz Czerwoną Istrię. Bynajmniej nazwy te pochodzą od koloru ziemi. W Białej części dominują skały wapienne, w drugiej szare skały fliszu (również o żółtym i zielonym odcieniu), natomiast w trzeciej czerwona gleba zawierająca wiele związków żelaza.

Kremenje

• region winiarski
• Potok Argilla (Arđila) – który w przeszłości był używany do pracy wielu wiatraków

Momjan

• Ruiny średniowiecznego zamku Rota

Marušići

• Park rzeźb

Trasa II. Portorož – Lucija – Sečovlje – Valica – (Savudrija)

Asfaltowa trasa Parenzana prowadzi z Lucija do granicy słoweńsko-chorwackiej na rzece Dragonja. Natomiast zaraz po przekroczeniu granicy zaczyna się „dzika” Parenzana. Czyli droga szutrowa, która zaraz za granicą wznosi się w kierunku Valicy – dawnej stacji Savudrija. Trasę pomiędzy Portorož a Valica pociąg przejeżdżał w 41 minut. Dzisiejsza trasa rowerowa D8 ma nieco zmienioną trasę. Pomiędzy Lucija a Sečovlje przebiega nieco dłuższa, ale przyjemna trasa, nad morzem, podczas gdy kolej przejeżdżała przez wzgórze Paderno.
Najważniejszą stacją na tym odcinku była stacja w Sečovlje, ze względu na transport soli z solanek oraz węgla z pobliskich kopalni.
Ważna była też stacja w Valica, z której korzystali głównie mieszkańcy północno-zachodniej części półwyspu Istria. Władze miasta Umag uporczywie nalegały na zbudowanie trasy kolejowej prowadzącej do ich miasta, niestety realizację przerwano przez wybuch I wojny światowej.

Seča

• ogród kaktusów

Sečovlje

• Sečovlje – Muzeum soli

Savudrija

• najstarsza latarnia morska na Adriatyku
• wisząca łódź
• pozostałości rzymskich murów i czołgów po południowej stronie portu

Zambratija

• pozostałość średniowiecznego zamku na półwyspie Sipar

Trasa III. Koper – Semedela – Izola – Strunjan – Portorož- (Lucija – Piran)

Cała trasa Parenzana na terenie Słowenii jest asfaltowa oraz znajduje się w sieci tras rowerowych pod nazwą D8. Trasę Koper – Portorož pociąg mijała w 45 minut, z króciutkimi przerwami na stacjach w Semedeli, Izola oraz Strunjan. Jednak najatrakcyjniejszy fragment trasy znajdował się pomiędzy Semedelą a Izolą, gdzie trasa przebiegała w pobliżu morza Adriatyckiego.
Jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w historii Parenzany miało miejsce w marcu 1921 roku w Strunjan. Wtedy to grupa włoskich faszystów ostrzelała dzieci bawiące się w pobliżu stacji. Dwoje dzieci zginęło, a pięcioro zostało rannych. To tragiczne wydarzenie jest obchodzone w pieśni Za Šentjanom je utonilo sonce, a imiona zmarłych dzieci wyryte są na pomniku ofiar faszyzmu w Strunjan.

Koper

• Stare Miasto
• Rezerwat przyrody Škocjanski zatok

Izola

• Stare Miasto
• Park Archeologiczny San Simon

Strunjan

• Rezerwat przyrody Strunjan, Rezerwat przyrody Stjuža – solniska
• Klif Strunjan i kościół Mariacki – największe centrum pielgrzymkowe na Istrii

Portorož

• „miasto róż” – miasto o najdłuższej tradycji w słoweńskiej części Istrii

Piran

• Stare miasto – mury i wieże
• Muzeum sportów podwodnych
• Akwarium
• Casa Veneziana – średniowieczne Piran
• Muzeum Morskie „Sergej Mašera”
• Słodkowodne jezioro w Fiesa

Trasa IV. Valica – Kolombanija – Markovac – Kaldanija – Volpija – Buje

Ze stacji w Valica do Buje pociąg jechał 33 minuty przez dość jałowy płaskowyż krasu istryjskiego. Stacja kolejowa w Buje była najważniejszą na całej Parenzanie. Był to punkt przesiadkowy dla pociągów do Triest (Włochy) i Poreč (Chorwacja). W Buje znajdował się również sztab centrali odpowiedzialny za utrzymanie całej linii kolejowej. Podczas 10-minutowej przerwy lokomotywę typu P zastąpiono słabszą, ale bardziej zwrotną typu U, nadającą się do pokonywania wielu ostrych zakrętów na drodze do Porec.

Duży budynek, który dawniej był stacją w Buje, obecnie jest dobrze zachowanym budynkiem mieszkalnym. Szyny w tamtym czasie biegły od tylnej strony budynku.

Volpija

• Casa Parenzana – niewielkie muzeum kolekcjonerskie z bogatą kolekcją przedmiotów

Buje

• Stare centrum miasta
• Widok z dzwonnicy kościoła św. Serwula
• Muzeum Etnograficzne

Oczywiście powyższe trasy są propozycją i mogą być przez Was modyfikowane.

Parenzana – droga zdrowia i przyjaźni

W ten sposób Istria, jej Departament Turystyki oraz niedawno utworzone Stowarzyszenie Odbudowy Kolei Poreč-Koper-Triest położyły podwaliny pod przyszły projekt pod nazwą „Parenzana – droga zdrowia i przyjaźni”.

Parenzana Magic

Po realizacji dwóch wcześniej udanych projektów, projekt Parenzana Magic z 2014 roku jest kontynuowany, przy pomocy środków unijnych. Dzięki temu projekt łączy dziedzictwo naturalne i kulturowe oraz wzmacnia infrastrukturę rowerową tego wyjątkowego miejsca.

Linki powiązane:

Istria – północna część Morza Adriatyckiego

Poreč – wyjątkowe miasteczko w Istrii